Home Nieuws Uit de serie VAN NUL TOT NU: De (dwang)molens van Huijs Ter Horst

De (dwang)molens van Huijs Ter Horst

Uit de serie VAN NUL TOT NU, in de VIA (bijlage bij Dagblad de Limburger). 


Eeuwenlang stond aan ‘het Meuleveld’ in Horst een windmolen en aan de Molenbeek een watermolen. De eerste was een korenmolen, de andere een koren- en oliemolen. Beiden waren in bezit van de edelen van Huijs ter Horst en zij hadden daarop de zogenaamde dwanggerechtigheid.

Uit archiefstukken van Huijs Ter Horst blijkt dat met name in de 18de eeuw regelmatig fricties ontstonden over de stringente uitvoer van de banaliteit van de molens door Cecilia Catharina van Bocholtz. Zowel deze markiezin als ook het gemeentebestuur en inwoners van Horst procedeerden regelmatig tot bij het Hoge Hof van Gelder om hun gelijk te halen. Markiezin Cecilia Catharina was de weduwe van Willem Vincent van Wittenhorst en zij bepaalde van 1674 tot 1715 de gang van zaken in de heerlijkheid Horst en Sevenum. Zij was een dominante persoonlijkheid die regelmatig in de clinch lag met bevolking en gemeente, schreef W.J. Moorman in Horster Historiën deel 2. Hij beschrijft daarin het geestelijk en cultureel leven in Horst in de 18de eeuw en toont aan dat de markiezin zich nadrukkelijk bemoeide met het ontspanningsleven en de heiliging van zon- en feestdagen.

Maar ook het financiële belang van haar banale molens werd met harde hand afgedwongen. Zo werd in 1700 Willem op Schoor uit Venray betrapt toen hij een vracht meel Horst binnen bracht. Zijn paard, kar en meel werden door Huijs ter Horst in beslag genomen. De regeerders van de heerlijkheid Horst en de naburige gemeente maakten zich sterk voor de ‘dader’ en wendden zich tot het Hoge gerecht van Gelder. Volgens hen waren de inwoners altijd vrij geweest meel voor eigen gebruik van elders te betrekken in ruil voor verleende arbeidsdiensten. En dit bleek hier aan de orde. Ook had volgens de gemeente de Vrijvrouwe niet eigenmachtig mogen overgaan tot inbeslagname zonder de tegenargumenten van Willem op Schoor te willen aanhoren.

Hangende de definitieve uitspraak werd Cecilia Catharina gesommeerd paard, kar en vruchten op borgtocht vrij te geven, op straffe van een geldboete.

Er volgden meerdere confiscaties en rechtszaken. In 1716 werd Hendrick op de Weij aangeklaagd wegens laten malen in Tienray. Zijn paard, kar en meel werden door de Vrijvrouwe in beslag genomen. Aanvullende verklaringen onder ede van molenaar Joannes Henskens en zijn knecht dat zij de delinquent lange tijd niet op de Horster molens hadden laten malen en dat ze de zuster van Hendrick hadden horen zeggen ’als gij als molenaar goed werk zou leveren, zouden wij niet naar een andere molen laten malen’, was voor de rechtbank voldoende bewijs voor een veroordeling.

Medio 1717 werden paard, kar en meel van Lennardt op Heij door Cecilia Catharina in beslag genomen. Lennardt bekende schuld en verzocht de Graaf van Frezin, schoonzoon van de markiezin, zijn paard en kar terug te geven tegen betaling van 200 gulden ter dekking van de gerechtskosten en achterlaten van het meel. Drie maanden later verklaarde Cecilia Catharina het paard en kar aan Lennardt terug te hebben geven uit compassie voor zijn arme en desperate toestand. De twee zakken meel bleven in het kasteel.

Dat de molfter (het scheploon voor de molenaar) bij de Horster molens met 1/17 deel van het gemaal aanmerkelijk hoger lag dan het 1/24 deel dat in de omliggende dorpen moest worden afgedragen, lag bij de inwoners gevoelig. Het zal er mede toe hebben bijgedragen dat werd gezondigd tegen de verplichting gebruik te maken van de Horster (dwang)molens.

De windmolen in kwestie heeft eeuwenlang gestaan aan ‘het Meuleveld’ in Horst ter hoogte van het huidige Dendroncollege. De dubbele watermolen lag aan de molenbeek ter hoogte van de huidige A73 afslag 10 aan de Tienrayseweg. De graan- en oliemolen werden eind 19de eeuw afgebroken. Foto’s hiervan zijn er niet, wel een impressie van de hand van J. Jakobs (‘Hollender Sjeng’). Gemaakt op basis van vertellingen van oud-inwoners en zijn familie. Sjeng zijn voorouders woonden op een steenworp afstand van deze vroegere dubbele watermolen.

Berichten tips

Tweedehands markt op vrijdag 16 augustus.

14.00 – 21.00 uur Let op: dit jaar is het anders als anders. Op vrijdag is de laatste zomermarkt in Horst centrum en daar staan…

Textiel en Handwerk Dagen

Komt u ook? Museum de Kantfabriek is aanwezig met verkoop van vele 2e hands boeken.

“Wat is jouw gevoel bij thuis?”

Irma Frijlink is uitgenodigd om 12 dagen te verblijven in een van de Westenwind kracht 12-huizen aan de Prinses Marijkestraat 70. Tijdens haar verblijf heeft…